Zo’n 20 leerkrachten en docenten komen eind februari bijeen voor de Masterclass Taal is echt wel een dingetje in Nowhere. “Fijn dat jullie er zijn”, zegt Ben Hekkema van de MoccaAcademie, “want Taal is echt wel een dingetje.” Vergeleken met andere plaatsen in Nederland heeft Amsterdam een hoog laaggeletterdheidpercentage, namelijk 16% tegen een landelijk gemiddelde van 11%. Maar liefst 34% van de kinderen in groep 1-6 van het primair onderwijs worden aangemerkt als potentiele ontwikkelingsachterstand leerlingen. Potentieel, dat zijn ze dus nog niet, maar gebaseerd op een aantal factoren waaronder taalbeheersing kunnen ze dat worden.
Ben: “Een goede taalontwikkeling draagt echt bij aan kansengelijkheid. En met cultuureducatie kun je kinderen aan taalvaardigheden laten werken zonder dat ze het zelf door hebben.” Tijdens deze Masterclass laten Machteld van Tiel van de Rode Loper op School en Sjaan Flikweert van the Poetry Circle in twee afzonderlijke workshops zien hoe je dat doet.
De Rode Loper op School
De Rode Loper op School geeft de workshop creatief schrijven met plezier (po). Ze zijngespecialiseerd in taallessen waar kinderen veel plezier aan beleven en waar ze tegelijkertijd veel van opsteken. Directeur Machteld van Tiel ie erg gepassioneerd over taal als kunstvorm. “Taal als kunstvorm wordt niet in veel scholen onderwezen. Maar met de combinatie taal en beeldende kunst kun je heel veel doen.” De Rode Loper ontwikkelt taalopdrachten vaak vanuit een visueel gegeven. Als onderwerp kiezen ze voor eigen ervaringen van kinderen, want daar kan vrijwel ieder kind mee uit de voeten.
Klachtenbrief/Liefdesbrief
Machteld gaat rap van start met de eerst opdracht: schrijven vanuit een voorwerp. In duo’s schrijven de deelnemers een klachtenbrief aan elkaar. Maar niet als zichzelf. Ze schrijven vanuit het oogpunt van twee voorwerpen die bij elkaar horen. Bijvoorbeeld: Een pen klaagt bijvoorbeeld over papier dat het zo leeg is. Het papier klaagt terug dat de pen zo puntig is. Of de kapstok klaagt over de jas die alleen maar aan hem hangt en de jas over de kapstok dat die nooit eens ruimte voor hem heeft. Deze vorm kun je ook positief insteken in de vorm van een liefdesbrief. Machteld: “ Met deze oefening ontdekken leerlingen hoe je overdrijving en stijl in een brief kunt gebruiken. Voorafgaand kun je met de leerlingen een woordspin maken om hun taal te verrijken.” Bij het voorlezen van de brieven wordt er veel gelachen. Een leerkacht: “Het is inspirerend om op deze manier te werken. Je zit jezelf niet in de weg en het is fantasierijk. Het is altijd goed, spelling speelt geen rol.”
De aardige bruldeur
Voor de tweede opdracht van De Rode Loper op School maken de aanwezigen zinnen met drie willekeurige woorden; een voorwerp, een werkwoord en een abstract woord. Zo worden brullen, deur en aardig bijvoorbeeld; ik ben de aardige brul-deur. Wil je verder werken met de zin dan kunnen kinderen een gedichtje maken over de aardige bruldeur of deze verbeelden in een tekening, schilderwerk of andere beeldende opdracht.
Een nieuw spreekwoord
Tenslotte zoeken alle deelnemers drie woorden uit een woordenlijst en maken daar een nog niet bestaand gezegde mee. Leerkracht: Ik vind de ruimte die bij de oefening ontstaat erg prettig te vinden. Het laat je echt buiten de kaders denken”.
The Poetry Circle
Sjaan Flikweert is spoken word artiest en geeft workshops voor de Poetry Circle. Spoken word ontstond als een activistische kunstvorm in New York. Bij Spoken Word werden alle regels overboord gegooid in een soort van alles mag, alles kan poëzie. Het was ritmischer en minder vormvast en de rijm mocht op creatiever plekken zitten dan bij klassieke poëzie. Dit gaf een prikkelende energie aan de vorm en de voordrachten die een nieuwe jonge generatie aantrok.
Free writing
“Ik wil een aantal free write oefeningen met jullie doen”, zegt Sjaan. “Een free write is een vorm van schrijven waarbij alles kan en mag. Dus denk en praat niet in termen als goed en fout met je leerlingen. Opdracht 1, schrijf 12 minuten” Het blijft even stil. “Ehm…waarover?”, vraagt een deelnemer. “Gewoon ergens over”, zegt Sjaan. “Haal je pen niet van het papier. Zeg steeds tegen jezelf ik ben aan het schrijven.” De groep gaat aan het werk. Als na 12 minuten de pennen neergaan vertelt Sjaan dat het 12 minuten duurt voordat je hersenen creativiteit betrekken bij het schrijfproces. “Dit lijkt een ingewikkelde opdracht door het gebrek aan kaders, maar als ik deze oefening op scholen doet gaat het merendeel van de leerlingen ervoor”, legt Sjaan uit.
Schrijven voor de prullebak
“Taal gaat al van jongst af aan heel erg over regels en over goed en fout, vervolgt Sjaan. “Dat hoger bij lager hoort en groot bij klein leer je al heel vroeg. En we gebruiken tegenwoordig al vanaf heel jong een computer, maar creatief schrijven gaat beter met pen en papier. In het voortgezet onderwijs schrijven kinderen al tien jaar volgens de regels. Een eigen stem in hun schrijven hebben ze tot dan toe weinig gehad. Bij de schrijfopdrachten die ze met mij doen is authenticiteit juist het enige wat telt. Ik vraag aan het einde van deze oefening nooit om voor te lezen. Dit is tekst voor de prullenbak. Wel vraag ik ze hoe het voelde. De meesten vinden het fijn.”
Zintuigelijk schrijven
Er bestaan ook free write opdrachten waar je niet helemaal blanco aan begint, maar een beginzin krijgt. Ze geeft voorbeelden: Ik herinner me… Wat niemand van mij weet…”Om een free write te doen heb je geen godsgeschenk aan talent nodig. Het wordt vanzelf creatief met de juiste opdracht. Zintuigelijke opdrachten zijn daar vaak heel goed voor.”, vertelt ze. De groep gaat aan de slag met zo’n zintuigelijke opdracht. Waar ik vandaan kom voelt als… is de beginzin. Na afloop denkt iedereen klaar te zijn, maar de volgende zin is Waar ik vandaag komt ruikt als…, gevolgd door Waar ik vandaag kom klinkt als… enzovoort. Soms vragen leerlingen of ze daarmee het huis waar ze nu wonen bedoeld. Of de plek waar ze geboren zijn. Welke vraag ze ook stellen, Sjaan antwoord altijd ja, omdat het om hun associatie gaat.
Metaforen leren
Tenslotte doen we nog een paar creatieve oefeningen aan de hand van een paar beginzinnen en objecten in de kamer. Iemand kiest een object en de anderen geven woorden die erbij passen. Strijkijzer: macht, heet, zwaar, dwingen, gladstrijken. Doek: zacht, verstikken, bedwelmen, verwarmen. Naald: stekend, penetrerend, pijnlijk. Behalve dat duidelijk wordt dat we in een naaikamer zitten is dit een goede oefening voor het leren van metaforen.
Fijne schrijfervaringen
“Hoe leidt dit alles tot spoken word?” vraagt iemand. “De meeste spoken word begint met schrijven, verhelderd Sjaan. “Werken aan het schrijfproces, beeldspraak en metaforen leren, een persoonlijk verhaal universeel maken. Onze workshops gaan vooral over het hebben van fijne schrijfervaringen. Kinderen krijgen het gevoel dat ze iets mogen maken en dat het daarbij niet om de punten en de komma’s gaat. Bij leerlingen die moeite hebben helpt het soms om even door te vragen. Kunnen ze uitleggen hoe iets voelt? Of iets op een andere manier beschrijven? Iedereen komt uiteindelijk tot iets.
Gezamenlijk nagesprek
Na afloop van de beide workshops komt iedereen weer samen om na te praten over hoe je kinderen op een creatieve manier taal kunt bijbrengen. “We kunnen ook denken aan naschoolse activiteiten waar kinderen context en vocabulaire opdoen in kruisbestuivingen met andere disciplines”, oppert een deelnemer. Een leerkracht geeft aan dat haar leerlingen met autisme de gelaagdheid van taal niet begrijpen waardoor de combinatie met beeldend fijn is. Iemand anders suggereert ze vooral persoonlijke verhalen te laten schrijven waarin ze soms tot gelaagdheid komen en ze tegelijkertijd een stem krijgen. “Kinderen hebben vrijheid nodig om tot creatief schrijven te komen. Als ze op hun eigen manier en niveau mogen schrijven doen ze het vaak wel.” Een volgende geeft aan dat het ook belangrijk is dat ze de taal echt leren. “Het een sluit het ander niet uit toch” antwoord een ander. “Ze moeten al zoveel. We komen weinig tot creativiteit in de klas”, zegt een leerkracht van groep 3.
Een vo-docent geeft aan dat hij het taalniveau van zijn leerlingen soms echt schrikbarend laag vindt. “Met creatief spellen redden ze het niet op hun vervolgopleiding.” Een leerkracht die aangeeft al heel lang voor de klas te staan zegt “Taal verandert constant ook in schrift. De structuur verandert, onze methodes veranderen. Hoe langer je leerkracht bent, hoe meer je je realiseert dat je sommige dingen los moeten laten en dingen vooral moet doen met het doel in gedachten.” De laatste opmerking van de middag is dat je voor taal gevoel moet ontwikkelen, en er liefde voor moet krijgen. En daarmee sluiten we de masterclass Taal is echt wel een dingetje af.
- Ga naar www.rodeloperopschool.nl voor meer informatie over creatief schrijven met plezier.
Ga naar Nowhere voor meer informatie over Spoken word en free write workshops.
Wil je meer weten over de wetenschap van Taal. Ga dan naar http://www.taalcanon.nl/
Op uu.nl vind je ook diverse publicaties van taalstudies.