Van 1 juli 2023 tot 1 juli 2024 herdenkt Nederland het slavernijverleden en geven we extra aandacht aan de lang onderbelichte gezamenlijke slavernijgeschiedenis en de uitwerking hiervan in het heden. Dit voorjaar kwamen zo’n vijftig deelnemers uit onderwijs en cultuur bij elkaar voor de Mocca meetup: Hoe herdenk je het slavernijverleden met leerlingen? Sprekers Peggy Brandon, kwartiermaker museaal van het nieuwe slavernijmuseum, Jerry Afriyie van Nederland Wordt Beter en Maria Reinders-Karg van Stichting Stil Verleden namen ons mee in hun werk en beantwoorden vragen uit het veld. Samen met de uitwisseling leverde dit een lijst praktische tips op.
Peggy Brandon – Het Nationale Slavernijmuseum
Peggy Brandon vertelt dat de wens voor dit museum is dat er een plek gecreëerd wordt die leidend kan zijn bij het maken van een gelijkwaardige samenleving. Het museum wil ruimte bieden aan de verschillende perspectieven over het slavernijverleden, dus de trans-Atlantische slavernij, maar ook Indonesië en de inheemse volkeren. ‘De Nederlandse koloniale geschiedenis is een gedeelde geschiedenis van alle mensen in groot Nederland en heel veel plekken daar buiten. We denken na over de verschillende manieren waarop we de geschiedenis op creatieve wijze kunnen vertalen. We gaan hiervoor ook kinderen bevragen om te horen wat zij in het museum zouden willen zien.’
Landelijk is er veel vraag vanuit de scholen en instellingen over hoe dit gesprek te voeren en wie daarbij kan helpen. Tijdens de onderzoeksreis naar Amerika zijn een aantal lessen geleerd. Zoals: maak schoolprogramma’s in alle musea waar dit onderwerp bij past. Gruwel hoef je niet altijd letterlijk te laten zien, dat kan ook artistiek. En: belicht de kracht en eer de helden zodat mensen achter hun eigen identiteit kunnen staan. Jongeren willen vaak niet praten over het slavernijverleden maar wel over hun Afrikaanse roots. Over wie ze nu zijn en waar ze vandaan komen voordat er slavenhandel was. Die geschiedenis is een deel van ze, maar ze willen weten wie ze nu zijn.
Maria Reinders Karr–Stichting Stil verleden / Bert Reinders
Maria reist al jaren door het land en bezoekt scholen met gastlessen over slavernij. Wat vertel je en hoe doe je dat is een vraag die Maria vaak hoort. Ze neemt de leerlingen mee op reis naar Suriname aan de hand van een koffer met spullen uit de Suriname. Ze vertelt haar persoonlijke verhaal, de geschiedenis en doet soms rollenspellen op basis van de afbeeldingen die ze bij zich heeft. In de belevingslessen vraagt Maria de leerlingen hoe het kan dat zij Nederlands spreekt terwijl ze in Suriname geboren is. Wanneer ben je een tot slaafgemaakte? Wat is een kolonie? Ze vertelt over de Marron geschiedenis. Ze belicht ook moderne slavernij en gaat in op haar familiegeschiedenis, het verleden, heden en de toekomst.
Jerry Afriyie – Nederland wordt beter
Stichting Nederland Wordt Beter heeft als doel zichzelf op te heffen binnen vijftien jaar. In die vijftien jaar wil de stichting racisme demoraliseren en heeft daarvoor de volgende doelstellingen:
1, Meer en structurele educatie over het slavernijverleden
2. Een inclusief sinterklaasfeest
3. Een nationale herdenking van het slavernijverleden
‘Wij zien onszelf als aanjagers, geen uitvoerders’, zegt Jerry Afriyie. ‘We willen dat docenten zelf aan de slag gaan!’ Daarvoor heeft Stichting Nederland Wordt Beter drie gratis online lespakketten voor het primair onderwijs ontwikkeld. Een over empathie, een over Sinterklaas en vanaf 15 mei ook een nieuw lespakket over het slavernijverleden. De lespakketten zijn allemaal te vinden op www.lessenup.nl
Gratis online lespakket Slavernijverleden beschikbaar op 15 Mei
In het nieuwe lespakket dat gelinkt is aan de kerndoelen, werken leerlingen aan de hand van een onderzoeksvraag. Een aantal fictieve leeftijdgenoten neemt hen mee in de geschiedenis van Suriname, Indonesië en Zuid-Afrika. Het uitgebreide lespakket is opgedeeld in 6 thema’s en bestaat uit video’s, presentaties, een bronnenlijst, werkbladen en een handleiding voor de docent.
Jerry: ‘Hopelijk kunnen we met dit lespakket leerkrachten empoweren om structureel met dit onderwerp aan de slag te gaan met hun leerlingen. Laat ons weten hoe we jullie als leerkrachten en docenten kunnen ondersteunen. Laten we elkaar vinden en dit gesprek voeren – iedereens ideeën en input zijn belangrijk.’
Tips uit de uitwisseling
- Benadruk dat er een eigen cultuur was in Afrika voor de slavernij. Zwarte mensen komen uit het Afrikaanse continent. Voor de slavernij zijn ze gestolen en gedwongen tot slaaf gemaakt. Je wil ook de trots belichten van iemands cultuur en niet alleen het leed.
- Let op de taal die je gebruikt voor leerlingen. Waarom gebruik je de woorden die je gebruikt? Maak het toegankelijk.
- Wees eerlijk als leerkracht en zeg: voor mij is het ook nieuw en spannend – soms gaat het fout maar we doen het samen- we gaan samen op reis – stel je kwetsbaar op als docent – doe niet alsof je alles weet. Zet jezelf niet boven je leerlingen als expert als je zelf ook nog lerende bent over dit onderwerp.
- Realiseer je dat je als leerkracht niet buiten dit onderwerp staat. Bevraag jezelf eerst.
- Laat daarna de leerlingen weten dat je dit onderwerp gaat behandelen zodat het niet koud op hun dak valt.
- Neem de tijd voor het onderwerp want emoties verwerken kost tijd. Creëer ruimte voor het gesprek. Luister goed naar de leerlingen. Heb respect voor de verhalen die loskomen – wimpel het gesprek en de ervaringen niet af. Neem 10 min na de les om plenair met de leerlingen af te ronden. Rond het gesprek op een veilige manier af.
- Zorg dat kinderen die willen napraten dat kunnen doen. Nazorg is belangrijk voor kinderen die daar behoefte aan hebben.
- Laat leerlingen weten dat ze je ook na afloop van de les mogen benaderen als ze behoefte hebben aan gesprek of nog vragen hebben.
- Vindt aanknopingspunten vanuit de huidige cultuur naar de gedeelde geschiedenis.
- Met kleine kinderen bespreek je niet de gruwel. Wel kun je het hebben over vrij of niet vrij zijn. Maar doe dit gedoseerd. Ook Anansi de Spin is geschikt voor de kleintjes. Iven Cudogham schreef een prentenboek geschikt voor kleuters. Op www.anansidespin.nl staan ook allerlei materiaal en spelletjes speciaal voor kleuters.
- Ben je een witte organisatie? Doe het werk grondig vooraf, zo voorkom je weerstand achteraf. Heb je kennis nodig? Klop aan bij Ninsee. Check The Black Archives. Haal expertise in huis, niet incidenteel maar structureel. Maak je organisatie divers, niet alleen voor dit onderwerp. Plaats een oproep op LinkedIn, investeer in kennis en onderzoek maar betaal ook voor de kennis. Check de begrippenlijsten van het lespakket van Jerry.
- Integreer het slavernijverleden in een leerlijn burgerschap.
- Belicht het onderwerp via kunstprojecten.
- Een ingang om over deze geschiedenis te praten kan ook door leerlingen na te laten denken over hun eigen geschiedenis. Bijvoorbeeld iets als Ancestors unknown – die gaan met kinderen de archieven in – op zoek naar voorouders. Ze stimuleren ook dat kinderen dit thuis doen met de brede familie. En ze organiseren gastlessen over de slavernij.
- Zet ook de kennis van ouders in en leg contact met ze/ gebruik ze als klankbord!
Hoe kunnen we het slavernijverleden structureel onderdeel van het onderwijs laten worden?
Peggy geeft aan dat er gesprekken lopen met het OCW, Jerry Afriyie maakt daar ook onderdeel van uit. In de gesprekken wordt het belang van de bewustwording benoemt en hoe dit in het onderwijs geplaatst zou kunnen worden.
Peggy: Klop ook aan bij je bestuur en zeg we willen hier meer mee! Make noise!’ Jerry: Dit is huiswerk voor ons allen – blijf aandacht besteden aan dit onderwerp. We zijn nu op een goed punt om na te denken over een vervolgstap. Verduurzaam de aandacht voor dit onderwerp. Wordt een ambassadeur in je eigen omgeving. Nederland kan alleen maar beter worden.
