Wat heeft het speciaal onderwijs extra nodig voor goed cultuuronderwijs? Dat was de leervraag van negentien scholen en achttien culturele partners in de pilot Cultuuronderwijs en Kunsteducatie in het Speciaal Onderwijs die op initiatief van Mocca is gehouden. De pilot is uitgevoerd met subsidie uit de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit van het Fonds voor Cultuurparticipatie. Op 7 november kwamen deelnemers aan de pilot, beleidsmakers en andere geïnteresseerden uit het onderwijs en het culturele veld voor een werkconferentie bijeen in de Alphons Laudyschool om de opbrengsten van de pilot te delen.
De aanbevelingen
De culturele instellingen en scholen die aan de pilot deelnamen deelden in rondetafelgesprekken onder leiding van Bertien Minco, directeur van het Jeugdcultuurfonds, hun bevindingen met elkaar. Deze rondetafelgesprekken leverden de volgende aanbevelingen op:
Extra tijd en budgetten voor:
Voorbereiding
De leerlingenpopulatie in het speciaal onderwijs is heel divers. Er is tijd nodig om lessen voor te bereiden, opdat kinderen met diverse beperkingen volwaardig aan het programma mee kunnen doen. Essentieel is ook dat culturele instellingen en scholen van tevoren met elkaar bespreken wat hun verwachtingen zijn en welke voorwaarden zij stellen.
Maatwerk
‘One size fits all’ werkt niet in het speciaal onderwijs. Cultuureducatie in het speciaal onderwijs is echt maatwerk. Elk kind heeft een andere behoefte en een andere beperking waarmee rekening moet worden gehouden en waarvoor oplossingen moeten worden bedacht. Ondanks een gedegen voorbereiding zijn tussentijdse evaluatie en overleg onontbeerlijk. Dan kan het programma worden bijgesteld als het in een specifieke situatie niet werkt.
Deskundigheid cultuurpartners
Daar het speciaal onderwijs een enorme diversiteit heeft en verschillende clusters kent, wordt van de culturele partners verwacht dat zij over specifieke vaardigheden beschikken. Hoe ontwerp je een programma dat aansluit bij een specifieke doelgroep? Aan welke randvoorwaarden moet zijn voldaan voor een bezoek aan een culturele instelling?
Meer vakdocenten
De deelnemers aan de pilot ervoeren een enorme kwaliteitsimpuls aan het onderwijs door de professionele inbreng van de vakdocenten. Met de pilot kwamen vakmanschap, kennis en vaardigheden de school binnen. Met meer vakleerkrachten op scholen wordt er ingezet op duurzaamheid.
Aandacht voor zorgaspecten
In het speciaal onderwijs zijn speciaal vervoer, extra begeleiding, medische zorg en persoonlijke aandacht nodig. Dat vraagt om extra tijd en middelen in de lessen op school en op locatie.
Keynote speaker Dirk Monsma
Dirk Monsma pleit voor een culturele infrastructuur voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. In de aula van de Alphons Laudyschool praat hij over zijn verkenning van het kunst- en cultuuronderwijs in het speciaal basisonderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs in Nederland. Hij benadrukt het belang van cultuuronderwijs voor kinderen met een beperking:
“Cultuuronderwijs biedt wat alle andere leergebieden niet bieden. Het is minder verbaal, het gebruikt andere vormen van communicatie, het wijst een omweg om de beperking heen. Het vormt de persoonlijke een sociale ontwikkeling.”
De maatschappelijke waarde van het cultuuronderwijs voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften is dat zij zich individueel breed kunnen ontplooien en gereedschap vinden om (inclusief) mee te doen aan culturele activiteiten en breder bezien te participeren in onze samenleving. Officieel richt speciaal onderwijs zich op werk, wonen én vrije tijd. Maar staat de (culturele) omgeving daar voor open?
De Amsterdamse situatie
Dirk: “Wat opvalt is dat er op de Amsterdamse speciale scholen veel gebeurt, mede door de inspanningen van Mocca. Met het cultuuronderwijs op de dertig speciale scholen in Amsterdam gaat het goed, steeds beter. Deels door het Amsterdamse Basispakket met extra faciliteiten voor de scholen. Bijna alle scholen geven inmiddels muziekonderwijs. Driekwart van de scholen heeft één of meer kunstzinnige leerlijnen in het curriculum opgenomen. Mocca heeft zich de afgelopen jaren actief gericht op speciale scholen, bijvoorbeeld met training voor kunstdocenten en LeerlijnenLabs. Resultaat is dat leerlingen steeds meer gemotiveerd zijn om met kunstzinnige activiteiten aan de slag te gaan.
Buitenschoolse cultuurparticipatie
De educatiekant is sterk in ontwikkeling, maar participatiemogelijkheden zijn beperkt. Er ontbreekt een culturele infrastructuur waarvan deze leerlingen in hun vrije tijd gebruik kunnen maken. Hun mogelijkheden voor cultuurparticipatie zijn beperkt. Hun deelname aan cultuur blijft ver achter bij die van hun leeftijdgenoten. Naschools aanbod is er wel, maar daarbij blijft het. Dirk Monsma eindigt met een oproep. “Graag roep ik jullie allemaal op om een inclusieve culturele infrastructuur te bouwen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften met een spreiding over deze mooie stad.”
De deelnemers aan de pilot, de scholen én culturele partners, nodigen beleidsmakers en de politiek uit om hun aanbevelingen om te zetten in nieuw beleid.