Een Mocca masterclass met Atelier in een Koffer in Ru Paré
Play is one of the most advanced methods nature has invented to allow a complex brain tocreate itself.
Kinderen spelen en maken sporen om de wereld te begrijpen. Bijvoorbeeld zandkastelen op het strand of tekeningen op beslagen ruiten. Procesgericht werken ondersteunt dit natuurlijke proces van spelen en leren. Anders dan bij productgericht werken ligt de focus bij procesgericht werken niet bij het eindresultaat. Centraal staat het rijke proces.
Begrijpen met je handen
‘Wie kreeg er direct zin om aan de slag te gaan bij binnenkomst?’, vraagt masterclass docent Sabine Plamper. Ruim zestig pedagogisch medewerkers van voorscholen en leerkrachten van de onderbouw zitten aan tafels met daarop een aantal uitnodigende ‘creatieve’ materialen, het Kris Kras Circuit van Atelier in een Koffer. De handen jeuken. Daarom starten de deelnemers met doen en volgt pas daarna de theorie van Sabine en haar collega Titia Sprey. Dat kan ook prima, want het Kris Kras Circuit gaat over de procesgerichte werkwijze Begrijpen met je handen.
Unieke kunstwerkjes door spelen en uitproberen
Op de ene tafel liggen nietmachines en papiertjes, op een andere papieren met vlekken, op een volgende kruidenscharen, en zo 14 tafels vol. Instructies zijn er niet. Het gaat namelijk niet om het uitvoeren van een opdracht, maar om het onderzoeken wat je met het materiaal allemaal kunt doen; kortom om spelen zonder goed of fout. Sommige deelnemers gaan direct geïnspireerd aan de slag, anderen hebben even nodig. Maar wie eenmaal begint te ontdekken raakt gauw in een flow en krijgt steeds meer ideeën. Na een uur en een kwartier ligt de ruimte vol met allemaal verschillende en verrassend vormgegeven A6 kaartjes. De deelnemers rijgen die aaneen tot persoonlijke sporenboekjes die ze meenemen als inspiratiebron voor workshops met kinderen.
Verrassend en uitnodigend
Hoe vonden jullie het om je eigen spoor te volgen en te starten zonder opdracht en instructie? ‘Verrassend’, roept iemand. Een ander: ‘Ik realiseerde me, oh dit deed ik als kind ook altijd, wat leuk.’ Een derde: ‘Ik vond de beperking van de materialen interessant. Je leert dat je met weinig veel kunt doen. En je kan niet je favoriete dingen pakken, dus dat geeft een nieuwe impuls’. Nog iemand: ‘Het type materiaal was verrassend en uitnodigend. Het waren spullen waar je niet aan denkt en waar je normaal gesproken niet snel mee werkt.’
Creatieve, alledaagse materialen
Die verrassende materialen zijn essentieel. ‘Gebruik minder speelgoed en gekleurd papier. Duik in keukenlades en bureaulades voor bruikbare materialen zoals zwarte rollerpennen, perforators, lijm, knoflookpersen, kruidenscharen of vleeshamers. En stap af van het grote velals je een workshop laagdrempelig en haalbaar wilt opstarten,’ zijn tips van Titia en Sabine. Atelier in een Koffer werkt meestal met stevige kaartjes op A6-formaat, omdat een groot vel soms confronterend is terwijl klein formaat uitnodigt tot focus en flow. Sommige kinderen maken er snel tien, andere gaan in opperste concentratie werken op één papiertje.
Goede materialen
Ook het gebruik van goede materialen is erg belangrijk, leggen Titia en Sabine uit. Kinderen verliezen interesse als ze proberen te knippen met scharen die het papier alleen maar dubbelvouwen of tekenen met lege stiften. ‘Hoe zou je jezelf voelen als je nu een potlood zonder punt zou hebben gekregen?’ vraagt Sabine. ‘Als je al niet heel vaardig bent dan heb je er dan al helemaal geen zin meer in’. Ze erkent dat het spannend is voor de begeleider om te werken met scherpe kinderscharen, maar het hoeft niet met de hele groep tegelijk; het kan heel goed in kleine groepjes.
Procesgericht werken vraagt minder voorbereidingstijd
Vaak zien mensen op tegen procesgericht werken waarbij leerlingen op onderzoek gaan. Het lijkt veel werk, het geeft troep en hoe ga je om met de verwachtingen van ouders, de directie of de schoolinspectie? Bij productgericht aanbod ligt het eindproduct vast en maken leerlingen een voorbeeld na. Titia: ‘Productgericht werken vraagt veel meer voorbereidingswerk van de leerkracht. En de kinderen zijn in een mum van tijd klaar want iets moeten doen verandert je intrinsieke motivatie. Daarom zeggen wij: werk met het materiaal als beginpunt en laat open wat het gaat worden, want als iets is voorgedaan kun je het zelf niet meer ontdekken.’
Zelfvertrouwen versus faalangst
Productgericht werken kan ook faalangst creëren. Kinderen leren dat iets mooi of niet mooi is en vergelijken hun werk direct met hun klasgenoten. Ineens willen ze het goed doen. Bij procesgericht werken bepalen kinderen zelf of iets mooi is en of ze tevreden zijn. Hier zelf over nadenken helpt het kind eigenwaarde en zelfvertrouwen op te bouwen.
Laat zien dat het proces rijk was
Hoe ga je om met ouders, de schooldirectie en de schoolinspectie die een eindresultaat verwachten als bewijs dat er iets geleerd is? ‘Als een kind heel intensief en met verwondering bezig was en allerlei vaardigheden opdeed, kun je het proces beschrijven’, vertelt Sabine. ‘Leg uit waarom je iets doet en welke opbrengsten dit heeft voor het kind. Ook de inspectie staat er voor open als je kan verantwoorden dat je doet.’
Hoe beperk je troep?
Wees niet bang voor troep. Juist als kinderen rommel maken zit daar onderzoek in, maar daar hoef je niet grenzeloos in te zijn. Titia: ‘Je hoeft geen vijf kilo bloem de klas in te gooien. Bedenk hoe je op deze manier kunt werken binnen jouw grenzen. Hou het klein. De spullen van Atelier in een Koffer passen in een koffer. Het is zo weer opgeruimd.’
Welke taal gebruik je?
Kinderen willen weten hoe iets werkt. Volwassenen willen weten wat het wordt. De neiging om te vragen wat iets voorstelt is heel groot. Een speerpunt van procesgericht werken is een begeleiding gericht op het proces: Een gouden regel is: waarderen i.p.v. beoordelen. Titia: ‘Zeg niet “Oh, wat mooi.” Liever beschrijf je wat je ziet of vraag je of het kind iets over het werk wil vertellen. Soms vertellen ze dan hele verhalen, soms niets en dat is ook prima. De verschillende eindproducten laten zien dat het een rijk proces was.’
Waarom kriskrassen i.p.v. knutselen?
Kinderen:
- ontdekken dat ze meer kunnen dan ze denken;
- zijn langer aan het werk;
- zijn meer betrokken bij de activiteit;
- ontwikkelen eigenwaarde: Wat vind ik? Ze bedenken zelf wanneer ze tevreden zijn met hun resultaat;
- raken energie kwijt;
- leren motorische vaardigheden.
- Bonus: Je hebt zelf ook meer plezier in je werk. Leerlingen verrassen je met hun ontdekkingen en wat ze maken.
Tips voor procesgericht beeldend werken met het jonge kind
- Maak de tafel uitnodigend
- Beperk de hoeveelheid materialen
- Zorg voor goede kwalitatieve materialen zoals goed werkende scherpe kinderscharen en stiften die het doen
- Gebruik geen speelgoedmaterialen (gekleurd papier, glitters, stickers met afbeeldingen erop, kleurplaten)
- Werk eerst met kleine A6 kaartjes in plaats van grote vellen.
- Vind ongebruikelijke materialen in je keukenla of bureaula
- Vermijd haast: geef kinderen de tijd om te onderzoeken
- Ga uit van een uitnodigend beginpunt- niet van een vaststaand eindpunt: het hoeft niet op iets te lijken om toch iets te zijn. Zo is er ruimte voor het ontstaan van de eigen beelden van kinderen
- Durf troep te maken met de haalbare formule: Kleine hoeveelheden, grote ontdekkingen! (Denk hierbij aan je eigen grenzen)
- Vraag niet wat het is dat ze gemaakt hebben, maar of ze er iets over willen vertellen (accepteer het ook als ze dat niet willen)
- Geef neutrale feedback. In plaats van te zeggen dat iets mooi is, kun je beschrijven wat je ziet.
- Als je iets aan ouders wil laten zien, beschrijf dan het proces voor ze.
Boek- & materiaaltips:
– ‘Begrijpen met je handen’ van S. Plamper en A. Weterings, 2021, ook te leen in de OBA en in het Engels.
– A6-kaartjes zijn te koop bij www.drukwerkaanbieding.com (kortingscode voor 5%: ‘atelierineenkoffer2024’).
– Zwarte rollerpennen (kinderen noemen ze bij ons de “architectenpennen”).
– Woody Stabilo 1-3 (met een bakje water).
– Diverse soorten en kleuren plakband (zonder afbeeldingen erop).
– Perforator en stukjes wol of draad.
